"Historia Armenii to dzieje nieustannych podbojów, aneksji, okupacji i migracji..... " – tym stwierdzeniem faktów historycznych zaczyna się książka pod tytułem "Ormianie w Polsce dawnej i dzisiejszej". Tytuł, który wśród studiów opublikowanych w ostatnich latach, można ocenić jako jeden z ważnych i cennych publikacji dotyczący spraw Ormian polskich, nie tylko w Polsce, na tle historii Ormian w ogóle.

Można ocenić tę książkę nie tylko w swoim niezwykłym wyglądzie, lecz przede wszystkim w swojej bogatej warstwie niematerialnej: w głębokości wiedzy i szerokiego widzenia spraw historycznych. Mamy do czynienia z osobowością dociekliwego badacza, który wie jak wybierać i zagłębiać się w faktach udokumentowanych i poszukiwać korzeni faktów historycznych – w duchu wierności prawdzie.

Autor treść książki podzielił na niewiele rozdziałów, ale rozszerzył je o szereg podtytułów w sposób następujący:

- Korzenie. We wprowadzeniu możemy czytać o: Ojczyźnie; Chrześcijaństwie; Migracji Ormian.

- Ormianie w Krolewstwie Polskim i w Rzeczpospolitej Obojga Narodów. W tym tytule znajdziemy wiedzę zawartą w: Geografia kolonii ormiańskich; Gmina – jej struktura i instytucje; Kupcy, rzemieślnicy, agenci; Awantura o unię; Kultura; Tożsamość.

- Losy Ormian polskich w XIX i XX wieku. W Rosji i Austrii; W Polsce odrodzonej; Wojenne i powojenne losy Ormian polskich.

- Dzieje Ormian polskich. Autor poświęcił prawie 35 stron dla tego ciekawego zagadnienia. Rozdział można uważać za najcenniejszy wśród wszystkich tytułów książki. Autor posłużył się formą kalendarium z precyzyjnym wyborem faktów historycznych. Nie ukrywamy, że można tam dodać jeszcze wiele faktów historycznych. Z pewnością będzie to uzupełnione w następnej wersji tej książki.

- Bibliografia, Spis ilustracji, Indeks nazwisk oraz nazw geogradiczno-historycznych – uzupełniają opracowanie.

Zwarty wywód został urozmaicony wiedzą w „pigułkach”: krótkimi tekstami o, które wykraczają poza formę przypisu a bliższe są hasłom encyklopedycznym. Przykładowe „pigułki”: Armenia i Ormianie; Literacki język Ormian; Kontrowersje liturgiczne (str. 11); Mechitaryści; O języku Ormian polskich; Archiwa ormiańskich instytucji samorządowych; Prawo Ormian polskich; Diatik (testament) jerespochana kamienieckiego Michna; Wardapet; Nywirag ( newirag); Madagh ( matagh); Ormiańskie tekstylia; „Wojna stuletnia” o jatki; Przygody tłumaczy; Końcowy fragment listu starszych ormianskich Lwowa do katolikosa; Groreng, czyli ormiańska umowa przedślubna; Grzegorz Piramowicz (1735–1801); Jan Jaśkiewicz (1749–1809); Dawid Abrahamowicz (1839–1926); Sadok Barącz (1814–1892); Ormiańskie korzenie Słowackiego.

Obszerna wiedza wydobyta przez Autora z archiwów oraz podanie Czytelnikom do wiadomości faktów historycznych zawiera w sobie ogromny nakład pracy. Tytułowa publikacja jest daleka od amatorskich zainteresowań armenistycznych i sięga do głębokich pokładów archiwalnych…, ale mimo tego Autor czyni stwierdzenie (str. 77): "Świadomość narodowa Ormian w czasach staropolskich pozostaje wciąż jeszcze problemem mało rozpoznanym. Dotychczasowe badania koncentrowały się raczej na ich życiu religijnym i społecznym. Przeciekawy materiał do historii ormiańskiej mentalności, świadomości i kultury duchowej pozostaje wciąż jeszcze ukryty w opasłych woluminach ormiańskich akt sądowych i w starych kronikach....”

Książka jest napisana w języku polskim. Została wydana w 2000 roku w Krakowie. Drukowana przez Drukarnię Akademicką. Książka liczy 176 strony średniego formatu. ISBN 83-7188-325-0.

Autor książki Krzysztof Stopka należy do grona historyków średniego i młodszego pokolenia krakowskiego środowiska mediewistycznego. Związany z Uniwersytetem Jagiellońskim. Prowadzi, m.in. zajęcia z zakresu akulturacji i asymilacji Ormian na ziemiach polskich. Pełni funkcję dyrektora Archiwum UJ. W Fundacji Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich jest w jej Radzie Programowej. Jest autorem, m.in.:

- „Szkoły katedralne metropolii gnieźnieńskiej w średniowieczu na tle europejskim”, 1992 – rozprawa doktorska.

- „Armenia Christiana. Unionistyczna polityka Konstantynopola i Rzymu a tożsamość chrześcijaństwa ormiańskiego”, 2003 – rozprawa habilitacyjna.

- „Pomniki minionej chwały. Ormiański Lwów w opisie Krzysztofa Stopki i w fotografii Andrzeja Płachetki”, 2002.

- „Korpus studiosorum Universitas Iagellonicae”, 2006.

Jest współautorem: „The History of the Jagiellonian University” (wydanie anglojęzyczne), 2000, oraz licznych artykułów naukowych i popularnonaukowych.

Książka K. Stopki „Ormianie w Polsce dawnej i dzisiejszej” jest jak sygnatura mistrza odciśnięta na dziele: Odkrywaniu Minionego – pobudza wyobraźnię, zachęca do dalszych i szerszych poszukiwań w starych kronikach i aktach ormiańskich w Polsce. Jesteśmy pełni nadziei, że w najbliższych latach odsłoni się jeszcze wiele tajemnic.

Prof. Ara Sayegh

przy współpracy Romany Obrockiej