I	ռապես առնաուտներից (ալբաններից), բոսնիացիներից, հույներից, բուլղարներից ու հայերից, իսկ ուրիշ ազգերից արգելված էր»\, Չնայած Կոչիբեյի այս պարզ ցուցմունքին, անցյալի որոշ բուրժուական պատմաբաններ ժխտել են հայերից «դեվշիրմե»-ներ կատարելու փաստը, ընդգծե֊ լով, որ իբր Թուրքիայի ասիական մւսսի քրիստոնյաները <rանընդունակ են եղել ռազմական զ ործին»*։ - (*1) - (*2)	aa - (*1) - (*2)
II	Բանն այն է, որ ըստ երևույթին Ծամեն ինչր շարիաթին» և «շարիաթը ամեն ինչին»3 հար֊ մարեցնելու Ւոլրքիայում տարածված պրակտիկան այստեղ ևս իրագործվում էր։ Թուրքերի առաջ դրված գործնական նպ ատակներր (նորանոր երկրների նվաճումր, ռազմականաւգես բա — ղաքականապես և տնտեսապես նվաճված երկրների Հնազանդն ցում ր, ենթակա ժողովուրդներէ դիմադրական ուժի ջլատումր ու նրանց կողոպուտի ապահովումը) իրագործվում կին զանազան մեթոդներով, իսկ երբեմն էլ անկախ այն բանից, թե արդյո՛՛ք դրանք համապատասխանում էին շարիաթի սկզբունքներին, թե ոչ։ Իհարկե այդ պրակտիկ մեթոդներր հաճախ պարուրվում էին կրոնական հանգամանքներով։ Այսպես՚ Ալա Լգ-ղ ինը, սուլթան Օրխանի եղբայրը, որին թուր- քական աղբյուրները վերագրում ես «դեվշիրմե»-ի հղացման գաղափարր, խորհուրդ էր տալիս իր սուլթան եղբորը՝ ասելով հետևյալր, «Պ ա բտվածները հաղթողների գերիներն են* նրանց (հաղթողներին — Մ, Զ՛) են պատկանում նրանց (պարտվածների — Մ, Զ՛) ինչքերը, կանայք ու զավակները, իբրև օրինավոր ստացվածք։ Եթե երեխաներր բռնի մահմեդականացվեն ու իբրև մարտիկներ պետական ծառայության մեջ առնվեն, կշահեն իրենց թե՚ ժամանակավոր և թե հա- վիտենական փ րկություն ր»* - (*3) - (*4)	aa - (*3) - (*4)
III	Ենիչերականդ կազմակերպության հիմնում ր սուլթանական կառավարության կողմից դիտ- վում էր նախ և առաջ որպես ռազմական ուժի ճ ինչպես սոցիալական, այնպես է ազգային֊ ազատագրական շարժումները ճնշելու համար։ Հետագա ամբողջ պատմությունը պարզ կերպով ապացուցում է «դեվշիրմե»-ի ինստիտուտի կազմակերպման սոցիալական այս կողմը
IV	Հայկական աղբյուրներում մ ան կահ ա վաք ի սկիզբը նշվում է 1519 թվականը։ Անանուն Ս ե- բաստացոլ ժամանակագրության մեջ կարդում ենք հետևյալը. «7* թլին ՋԱԸ (1С 19) բարկու- թիւնն աստուծոյ սաստկացաւ և սուլթան Սելիմն տղայ ժողովեց ի քրիստոնէից»5| Սակայն Հ* Ն. Ակինյանը ձեռքի տակ չունենալով այս աղբյուրը գրում է* <ГՀայ պատմագիրներու և հիշատակագիրներոլ քով առաջին անգամ մը կը հիշվի մանկաժողովը 1531 թվականին»*։ - (*5) - (*6)	aa - (*5) - (*6)
V	Սակայն մենք վւաստ ունենք և այն մասին, •«/» հայերի մանկահավաքր կատարվել է դեռևս 1464 թվականին՝ Անատոլիայի շրջաններից։ Այդ մասին մի ձեռագրի հիշատակարանում աս- ված է հետևյալը
VI	<Г...Իսկ անաւրեն արքայն տաճկաց ժողովեաց ղքրիստոնէից մանկունսն և եբեր Ըստամբոլ* իսկ եպիսկոպոսն եկեալ ի հետ մանկանցն և եբեր զթուղթ ազատութեան հայոց, իսկ անօրեն արքայն ոչինչ համարեցալ զթուղթն»! - (*7)	aa - (*7)
VII	Այստեղ կարևոր է նշել այն անհել^ելի վ։աստը, որ «դեվշիրմե»-ներր հայկական նահանգ- ներում համեմատած Բ ա լկան յան երկրների հետ սկսվել են ավելի ուշ, այսինքն միայն XVI դա- րում և կատարվել են ավելի քիչ, քան Բւսլկաններում։ Այսպես, րստ մանր ժամանակագիրների տվյալների, հայկական նահանգներում մանկահավաքներ կատարվել են 1531, 1536, 1543, 1547, 1550, 1590 և 1622 թվականներին8 - (*8)	aa - (*8)
- 1/ В. Д. Смирнов , Кочибей Гöмюрджинский и другие османские писатели о причинах упадка Tурци, CПб , 1878, page.100 - 2/ Voir : Djevad bey , Etat militaire ottoman depuis la fondation de l'empire jusqu'à nos jours , page.250. - 3/ voir Ömег Lûtfi Вarkan , XV ve XVI asirlarda Osmanli Imperatorlu ğunun ziraî ekonominin kukukî ve malî esaslari, cilt I, Istanbul, 1943, page.19 - 4/ I. Hammer , Histoire de l'Empire ottoman, t. I, Paris, 1835, pp.120-121։ - 5/ Վ. Ա. Հակոբյան, Մանր ժամանակագրություններ, հատ. Ա, Հայկական ՍՍՌ ԳԱ Հրատարակչություն, Երևան , 1961, page 169 - 6/ Ն. Ակինյան, Սադաքիա Դերջանցի, տաղասաց, շինարար և բարեգործ, "Հանդես ամսօրյա", 1952, № 11 -12, page 591 - 7/ Լ. Խաչիկյան, ԺԵ Դարի 2-րդ կեսի հիշատակարանները , չհրատարակված։ page 302։ - 8/ Վ. Ա. Հակոբյան, նշվ. աշխ., Էշ 169-171

Ա Բ Գ Դ Ե Զ Է Ը Թ Ժ Ի Լ Խ Ծ Կ Հ Ձ Ղ Ճ Մ Յ Ն Շ Ո Չ Պ Ջ Ռ Ս Վ Տ Ր Ց Ւ Փ Ք Օ Ֆ -
ա բ գ դ ե զ է ը թ ժ ի լ խ ծ կ հ ձ ղ ճ մ յ ն շ ո չ պ ջ ռ ս վ տ ր ց ւ փ ք օ և ֆ ։